حجاب، شکوفایى، عزت(۲)
مصاحبه غیرحضورى با علامه شهید استاد مطهرى
دیدار: ضمن سلام خدمت شما استاد عزیز! حال پس از بیان شیواى خود پیرامون تاریخچه و فلسفه حجاب از دیدگاه غیرمسلمانان، به عنوان یک جوان مسلمان می خواستم مفهوم واژه حجاب و سابقه آن را در متون دینى بدانم؟
استاد شهید: کلمه حجاب هم به معنى پوشش است و هم به معنى پرده. غالبا به معنى پرده استعمال می شود. این واژه از آن جهت مفهوم پوشش می دهد که وسیله پوشش است. شاید بتوان گفت که بر حسب اصل لغت، هر پوششى حجاب نیست بلکه پوششى حجاب نامیده می شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. در قرآن کریم در داستان سلیمان غروب خورشید را این طور توصیف می کند: «حتى تدارت بالحجاب » (۱) یعنى تا آن وقتى که خورشید در پشت پرده مخفى شد. پرده حاجز میان قلب و شکم را حجاب می نامند. کاربرد واژه حجاب در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتا جدیدى است. در گذشته به ویژه در اصطلاح فقها، کلمه «ستر» به معنى پوشش به کار می رفته است. بهتر بود این کلمه عوض نمی شد. زیرا معنى شایع لغت حجاب پرده است و اگر در مورد پوشش به کار می رود، به اعتبار نسبت پرده واقع شدن زن است و همین امر موجب شده که عده زیادى گمان کنند که اسلام خواسته زن در خانه محبوس باشد. پوشش در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و آیات مربوط، نیز همین معنى را افاده می کنند. در آیات قرآن واژه حجاب به مفهوم اصطلاحى آن به کار نرفته است. آیه اى که واژه حجاب را به کار می برد، مربوط به زنان پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله است. اما این که چطور امروزه به جاى اصطلاح ستر و پوشش، واژه حجاب و پرده شایع شده است براى من مجهول است. شاید هم به دلیل تشبیه حجاب اسلامى به حجاب هایى که در سایر ملل مرسوم بوده، چنین واژه اى به کار رفته باشد.
دیدار: سؤالى که اینجا مطرح می شود این است که چرا حجاب براى زنان پیامبرصلى الله علیه وآله به کار برده شده، آیا آنان با زنان دیگر فرق داشتند؟
استاد شهید: در قرآن کریم درباره زنان پیامبرصلى الله علیه وآله دستورهاى خاصى وارد شده است. اولین آیه خطاب به زنان پیامبر اکرم با این جمله آغاز می شود: «یا نساء النبى لستن کاحد من النساء» یعنى اى زنان پیامبرصلى الله علیه وآله با سایر زنان فرق دارید، اسلام عنایت خاصى داشته است که زنان پیامبرصلى الله علیه وآله چه در زمان حیات آن حضرت و چه پس از وفات ایشان، در خانه هاى خود بمانند و در این جهت، بیشتر اهداف اجتماعى و سیاسى در کار بوده است. قرآن صریحا به زنان پیامبرصلى الله علیه وآله می گوید: «در خانه هاى خود بمانید.» اسلام می خواسته است «امهات المؤمنین » که خواه ناخواه احترام زیادى در میان مسلمانان داشتند از احترام خود سوء استفاده نکنند و احیانا ابزار عناصر خودخواه و ماجراجو در مسائل سیاسى و اجتماعى واقع نشوند. عایشه که از این دستور تخلف کرد، ماجراهاى سیاسى ناگوار براى جهان اسلام به وجود آورد. به هر حال، آیه اى که در آن کلمه حجاب به کار رفته آیه ۵۳ سوره احزاب است که می فرماید: «و اذا سالتموهن متاعا فاسالوهن من وراء حجاب.» یعنى اگر از آنان متاع و کالاى مورد نیازى مطالبه کنید از پشت پرده از آنان بخواهید.
دیدار: حضرت استاد! به نظر شما در پاسخ کسانى که می گویند زن، باید آزاد باشد و نه اسیر در حجاب چه باید گفت؟
استاد شهید: حقیقت امر این است که در مساله پوشش سخن اصلى در این نیست که آیا زن خوب است پوشیده در اجتماع ظاهر شود یا عریان؟ روح سخن این است که آیا زن و تمتعات مرد از زن باید همگانى باشد و مرد باید حق داشته باشد که از هر زنى در هر محفلى حداکثر تمتعات را ببرد یا نه؟ اسلام که به روح مسائل می نگرد جواب می دهد که خیر، مردان فقط در محیط خانوادگى و در قالب قانون ازدواج همراه با یک سلسله تعهدات سنگین می توانند از زنان به عنوان همسران قانونى کامجویى کنند. اما در محیط اجتماع استفاده از زنان بیگانه ممنوع است و زنان نیز از این که مردان را در خارج از کانون خانوادگى کامیاب سازند، به هر صورت و به هر شکل، منع گردیده اند.
پس روح مساله، محدودیت کامیابی ها به محیط خانوادگى و همسران مشروع، یا آزاد بودن کامیابی ها و کشیده شدن آن به محیط اجتماع است که اسلام طرفدار نظریه اول است.
دیدار: حضرت استاد! بفرمایید فلسفه حجاب چیست؟
استاد شهید: فلسفه پوشش اسلامى به نظر ما چند چیز است: بعضى از آن ها جنبه روانى دارد، بعضى جنبه خانوادگى و بعضى دیگر جنبه اجتماعى. بعضى نیز مربوط است به بالابردن احترام زن و جلوگیرى از ابتذال او. حجاب در اسلام از مساله کلی تر و اساسی ترى ریشه می گیرد و آن این است که اسلام می خواهد انواع التذاذهاى جنسى، چه بصرى و لمسى و چه نوع دیگر، به محیط خانوادگى و در قالب ازدواج قانونى اختصاص یابد، اجتماع منحصرا براى کار و فعالیت باشد. برخلاف سیستم غربى عصر حاضر که کار و فعالیت را با لذائذ جنسى به هم می آمیزد، اسلام می خواهد این دو محیط را کاملا از یکدیگر تفکیک کند.
دیدار: لطفا بفرمایید چرا زن باید خود را بپوشاند؟
استاد شهید: اما علت این که در اسلام دستور پوشش اختصاص به زنان یافته است، این است که میل به خودنمایى و خودآرایى مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلب ها و دل ها مرد شکار است و زن شکارچى، همچنان که از نظر تصاحب جسم و تن زن شکار است. میل زن به خودآرایى از این نوع حس شکارچی گرى او ناشى می شود. در هیچ جاى دنیا سابقه ندارد که مردان لباس هاى بدن نما و آرایش هاى تحریک کننده به کار برند. این زن است که به حکم طبیعت خاص خود می خواهد دلبرى کند و مرد را دلباخته و در دام علاقه به خود اسیر سازد. بنابراین از آنجا که تبرج و برهنگى از انحراف هاى است که بیشتر از زنان سرمی زند، دستور پوشش هم براى آنان مقرر گردیده است.
دیدار: حضرت استاد! آیا تفاوتى بین ازدواج در جامعه غیراسلامى و جامعه اسلامى می بینید؟
استاد شهید: تفاوت جامعه اى که روابط جنسى را محدود به محیط خانوادگى و منحصر در قالب ازدواج قانونى می کند با اجتماعى که روابط آزاد در آن اجازه داده می شود، این است که ازدواج در اجتماع اول پایان انتظار و محرومیت و در اجتماع دوم آغاز محرومیت و محدودیت است. در سیستم روابط آزاد پیمان ازدواج به دوران آزادى دختر و پسر خاتمه می دهد و آنان را ملزم می سازد که به یکدیگر وفادار باشند در حالى که در سیستم اسلامى به محرومیت و انتظار آنان پایان می بخشد. در جامعه غیر اسلامى نظام روابط آزاد افراد را وادار می کند تا جایى که ممکن است از ازدواج سرباز زنند و هنگامى که نیروهاى جوانى و شور و نشاط آنان رو به ضعف و سستى رفت، اقدام به ازدواج کنند. در این جامعه زن را براى فرزندزایى و کلفتى می خواهند. معمولا در این نوع ازدواج ها به جاى این که خانواده بر پایه عشق خالص و محبت عمیق استوار باشد همسران هر کدام دیگرى را ساحل سعادت خود بداند، برعکس آنان همدیگر را به چشم رقیب و عامل سلب آزادى و محرومیت می بینند.
دیدار: آیا رابطه اى بین قدرت جسمانى زن و حجاب وجود دارد؟
استاد شهید: مرد به طور قطع از نظر جسمانى بر زن تفوق و برترى دارد. زن در این جبهه در برابر مرد قدرت مقاومت ندارد، ولى زن از طریق عاطفى و قلبى همیشه تفوق خود را بر مرد ثابت کرده است. حریم نگه داشتن زن میان خود و مرد یکى از وسایل مرموزى بوده است که زن براى حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. اسلام زن را تشویق کرده است که از این وسیله استفاده کند. اسلام مخصوصا تاکید کرده است که زن هر اندازه متین تر و باوقارتر و عفیف تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش براى مرد نگذارد، بر احترامش افزوده می شود.
منبع :دیدار آشنا ، آبان ۱۳۸۰، شماره ۱۷
