نگرشى بر خانواده و اشتغال زن

زنان اولین افراد خانواده هستند که صبح قبل از همه کار را شروع مى کنند و آخرین فرد هستند که دست از کار مى کشند و همچنین از گذشته تا حال زنان از سنین کم چه در شهر و چه در روستا همواره به کار اشتغال داشته اند. ولى در بسیارى از جوامع کار زنان کم ارزش تلقى شده و یا در بسیارى از موارد ثبت نمى شود .امروزه تجدیدنظر در مفاهیم اشتغال و بیکارى یکى از مسایل مهم و اساسى مى باشد. انسان به طور طبیعى، گرایش به رشد و تکامل دارد و اصلى ترین تفاوت او با دیگر موجودات داشتن تفکر و خلاقیت است و براساس تفکر علمى، روش هاى نوین و شیوه هاى جدید در زندگى و محیط مادى اطراف خویش بیافریند. در نتیجه پویا بودن، آفریدن و خلق کردن و حرکت به سوى تکامل جزو ذاتى انسان است.پدیده اشتغال و کار از ابتداى زندگى اجتماعى بشر مورد توجه بوده است و اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، امرى عادى تلقى مى شده و از آنجا که زنان حدود نیمى از جمعیت جهان را تشکیل مى دهند؛ نقش آنان عمدتا در برنامه هاى ملى و بین المللى در رابطه با نحوه برخورد با مقاطع مختلف زندگى و توسعه سرمایه گذارى، در مناطق در حال پیشرفت مهم تر است که متاسفانه نادیده گرفته شده است.

نویسنده:فاطمه درویشى

زنان اولین افراد خانواده هستند که صبح قبل از همه کار را شروع مى کنند و آخرین فرد هستند که دست از کار مى کشند و همچنین از گذشته تا حال زنان از سنین کم چه در شهر و چه در روستا همواره به کار اشتغال داشته اند. ولى در بسیارى از جوامع کار زنان کم ارزش تلقى شده و یا در بسیارى از موارد ثبت نمى شود .امروزه تجدیدنظر در مفاهیم اشتغال و بیکارى یکى از مسایل مهم و اساسى مى باشد. انسان به طور طبیعى، گرایش به رشد و تکامل دارد و اصلى ترین تفاوت او با دیگر موجودات داشتن تفکر و خلاقیت است و براساس تفکر علمى، روش هاى نوین و شیوه هاى جدید در زندگى و محیط مادى اطراف خویش بیافریند. در نتیجه پویا بودن، آفریدن و خلق کردن و حرکت به سوى تکامل جزو ذاتى انسان است.
پدیده اشتغال و کار از ابتداى زندگى اجتماعى بشر مورد توجه بوده است و اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، امرى عادى تلقى مى شده و از آنجا که زنان حدود نیمى از جمعیت جهان را تشکیل مى دهند؛ نقش آنان عمدتا در برنامه هاى ملى و بین المللى در رابطه با نحوه برخورد با مقاطع مختلف زندگى و توسعه سرمایه گذارى، در مناطق در حال پیشرفت مهم تر است که متاسفانه نادیده گرفته شده است.

اشتغال زنان

به طور کلى زنان به دلایل چند اشتیاق بیشترى به کار کردن نشان داده اند. عوامل اقتصادى معمولا مهم ترین است. زنان براى جبران کمبود درآمد خانواده و بالا بردن قدرت خرید خانواده، براى کسب نوعى آزادى فردى استقلال و یا به عنوان ایمنى براى آینده خود یا خانواده شان یا حضور فعال در اجتماع کار مى کنند.علاوه بر آن میل شخصى زنان به گریختن محیط کسالت آور خانه، کارهاى تکرارى، لذت از کار در محیط بیرون، تسهیل در امر ازدواج، چشم و هم چشمى و … از علل اشتغال زنان مى باشد. زنان به طور کلى فعالیت هاى مختلفى را در خانه و در خارج از خانه دارند. چنانچه کار را در معناى معمول آن، هر نوع اشتغالى که پاداش مالى بر آن مترتب باشد، بدانیم بسیارى از فعالیت هاى زنان در این مقوله نمى گنجد زیرا پاداش مالى ندارد. به طور کلى اگر کنش افراد را به صورت یک نظام در نظر بگیریم، رویکرد زنان به اشتغال خارج از خانه تحت تاثیر نظام هاى فرهنگى، اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و نظام شخصیتى آنان است. زنان به واسطه نقش هاى محول خود انتظاراتى را باید پاسخگو باشند که از طریق جامعه پذیرى در خانواده و مدرسه فرا گرفته اند. زنان با اهداف جامعه مبنى بر نیاز به کار و فعالیت تولیدى در کارخانه ها و کارگاه ها و موسسات آشنا شده و با انگیزه هاى مختلف وارد چرخه کار مى شوند. تقسیم کار لازمه یک جامعه رشد یافته است که براساس استعدادها و توانمندى هاى افراد به وجود آمده است و ممکن است برحسب شرایط فیزیولوژیکى و سنى افراد فرق کند. به هر حال، موانع متعدد اجتماعى در اشتغال زنان وجود دارد که بعضى از آنها طرح شد و شاید موارد بى شمارى نیز وجود داشته باشد که با شدت تاثیر کمتر و بیشتر روى اشتغال زنان موثر باشد. ترکیب این موانع با موانع اقتصادى، فرهنگى، بیولوژیکى شرایط خاص براى زنان ایجاد نموده است. به طور کلى بررسى وضعیت زنان در جهان و به ویژه کشورهاى جهان سوم، اهمیت مساله را بیشتر مى کند. زنان این نیروى عظیم که انواع مختلف کارها را چه به طور رسمى و چه غیررسمى انجام مى دهند، چنانچه به استعدادهاى بالقوه آنان توجه شود یکى از منابع سرمایه گذارى براى کشورهاى در حال توسعه خواهند بود.
اشاره اى کوتاه از وضعیت اشتغال زنان در دو جنگ جهانى خواهیم کرد که شاید ابعاد قضیه را روشن تر کند. تعداد زنانى که صرفا خانه دار بودند در اروپا به اوج رسید. اگرچه براى زن هاى مجرد اشتغال در مشاغل مزدى عادى بود، اکثریت عمده اى از زنان متاهل در آن زمان، کار نمى کردند. در هر دو جنگ مذکور زن ها به اشتغال دعوت شدند تا جاى مردان را که به نیروهاى مسلح پیوسته بودند، پر کنند. بعد از جنگ جهانى اول، مردان دوباره جاى زنان را گرفتند، ولى پس از جنگ جهانى دوم این جایگزینى چندان دقیق صورت نگرفت. رشد اشتغال زنان از آن زمان با گسترش مشاغل خدماتى ارتباط نزدیکى داشته است. در سطح و محدوده یک خانواده زن نقش هاى خانوادگى را انجام مى دهد و در کسب درآمد و رفاه خانواده سهمى را به عهده دارد، زمانى را صرف آموزش کرده تا امکان رشد و ارتقا پیدا کند. چنانچه ترک شغل نماید تمام سرمایه گذارى که در این راه نموده از بین مى رود و خانواده با نقصان درآمد، دچار شرایط سخت ترى مى گردد. در حالى که با ورود فرزند مخارج خانواده افزایش هم مى یابد. بنابراین، به نظر مى رسد ترک شغل به واسطه تعدد نقش هاى زنان آثار مطلوبى را در سطح جامعه مى گذارد که نتایج آن مناسب توسعه اقتصادى و اجتماعى جامعه نخواهد بود. به طور کلى براى اشتغال زنان امکان دخالت چندین نیاز به صورت ترکیبى وجود دارد. آنان ضمن داشتن انگیزه هاى اقتصادى و ایمنى مى توانند به نیازهاى احترام و تعلق توجه داشته باشند. همچنین در این مسر براساس نیاز خودشکوفایى، استعدادهاى بالقوه خود را بالفعل در آورده و نیازهاى بعدى را هم ارضا نمایند.

بهترین کارها

درست است که بر مردان واجب است مخارج خانواده را تامین کنند و بانوان شرعا در این باره مسوولیتى ندارند، لیکن خانم ها نیز باید شغل و کارى داشته باشند. در اسلام از فراغت و بیکارى مذمت شده است. امام صادق (ع) فرمود: خداوند متعال خواب زیاد و فراغت زیادى را مبغوض مى دارد خواب زیاد، دین و دنیاى انسان را ضایع و تلف مى کند. حضرت زهرا(س) هم در خانه کار مى کرد و زحمت مى کشید. انسان چه نیازمند باشد چه نباشد، باید شغل و کارى داشته باشد و عمر خویش را بیهوده هدر ندهد. کار کند و جهان را آباد نماید. اگر محتاج بود درآمدش را صرف خانواده مى کند و اگر نبود در امور خیریه و کمک به مستمندان به مصرف مى رساند. بیکارى ملال آور و خسته کننده است و چه بسا باعث بیمارى هاى روانى و جسمانى و فساد اخلاقى مى شود. بهترین کار براى بانوان شوهردار کارى است که در داخل منزل انجام بگیرد. امور خانه دارى و بچه دارى و شوهردارى بهترین اشتغالات بانوان است. بانوانى خوش سلیقه و فداکار مى توانند خانه را به صورت بهشت برین و مهد پرورش کودکان خوب و استراحتگاه شوهران مجاهد و پرتلاش خویش درآورند و این کار بسیار بزرگ و ارزنده اى است. رسول خدا (ص) فرمود: جهاد زن به این است که خوب شوهردارى کند.
ام سلمه از رسول خدا (ص) پرسید: کار کردن زن در خانه چه مقدار فضیلت دارد؟ فرمود: هر زنى که به منظور اصلاح امور خانه چیزى را از جایى بردارد و در جاى دیگرى بگذارد خدا نظر مرحمت به او خواهد کرد و هر کس که مورد نظر خدا واقع شود به عذاب الهى گرفتار نخواهد شد. ام سلمه عرض کرد: یا رسول الله! پدر و مادرم به قربانت، براى زنان ثواب هاى بیشترى بفرمایید. رسول خدا فرمود: هنگامى که زن آبستن مى شود خدا به او اجر کسى را مى دهد که با نفس و مالش در راه خدا جهاد مى کند. هنگامى که بچه اش را بر زمین نهاد به او خطاب مى رسد گناهانت آمرزیده شد. اعمالت را از سر بگیر و هنگامى که بچه اش را شیر مى دهد خدا در برابر هر مرتبه شیر دادن ثواب آزاد کردن یک بنده در نامه عملش نوشته مى شود. خانم هاى خانه دار علاوه بر کارهاى خانه دارى گاهى فراغت دیگرى هم پیدا مى کنند که آنها را نیز نباید بیهوده صرف کرد. در آن اوقات خوب است اشتغالات مرتبى را براى خودشان انتخاب کنند و کنجکاوى کنند و بر علوم و اطلاعات خویش بیفزایند و نتیجه تحقیقاتشان را به صورت کتاب یا مقاله در اختیار دیگران قرار دهند. مى توانند به کارهاى هنرى مانند نقاشى، خطاطى، گلدوزى، خیاطى و بافندگى بپردازند. با اشتغال به این کارها مى توانند هم به اقتصاد خانواده کمک کنند هم به تولید و ترقى اقتصادى جامعه. به علاوه در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیمارى هاى روانى و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادى محفوظ خواهند ماند. امیر المومنین(ع) فرمود: خدا مومنى را که به حرفه و کارى مشغول و امین باشد دوست دارد. به هر حال خوب است بانوان نیز شغل و کارى داشته باشند و بهترین کار براى آنها کارى است که در داخل منزل انجام مى گیرد، تا به خانه دارى و شوهردارى و بچه دارى نیز خوب برسند. اما بعضى از بانوان میل دارند یا احساس ضرورت مى کنند که در خارج منزل به کارى مشغول باشند. بهترین و مناسب ترین شغل ها براى بانوان اشتغالات فرهنگى یا پرستارى است. مى توانند در دبستان یا دبیرستان یا کودکستان به تعلیم و تربیت دختران که هم شغل بسیار ارزنده اى است و هم با آفرینش لطیف آنها سازگار است مشغول باشند. یا شغل پزشکى بیمارى هاى زنان یا پرستارى را انتخاب نمایند. این قبیل اشتغالات هم با طبع لطیف و مهربان بانوان تناسب دارد، هم در انجام آنها نیازى به خلطه و معاشرت با مردان بیگانه را ندارند یا کمتر پیدا مى کنند.به بانوانى که مى خواهند در خارج منزل به کارى اشتغال داشته باشند توصیه مى شود به نکات زیر توجه نمایند:
۱- در انتخاب شغل با شوهرتان تفاهم کنید و بدون اجازه او شغل نگیرید که این امر آرامش و صفاى خانوادگى را بر هم مى زند و زندگى را بر شما و فرزندانتان تلخ مى گرداند. این حق شوهر است که اجازه دهد یا ندهد. به شوهران این قبیل خانم ها توصیه مى شود که اگر در شغل همسرشان مانعى نمى بینند لجبازى نکنند و اجازه بدهند به شغل مورد پسندش مشغول باشد، هم به مردم خدمت مى کند و هم به اقتصاد خانواده.
۲- در خارج منزل و در محل کار حجاب اسلامى را کاملا رعایت نمایید. ساده و بى آرایش به محل کار بروید از خلطه و معاشرت با مردان بیگانه حتى القوه اجتناب کنید. اداره جاى کار و خدمت است نه جاى رقابت و خودنمایى. شخصیت به لباس و زر و زیور نیست بلکه به متانت و سنگینى و کاردانى و انجام وظیفه است. آرامش و وقار و سنگینى یک زن مسلمان را حفظ کنید. هم محترم باشید هم احساسات و عواطف لطیف همسرتان را جریحه دار نسازید. لباس هاى زیبا و آرایش و زر و زیورتان را در خانه و براى همسرتان بگذارید.
۳- در عین حال که شما در خارج کار مى کنید اما شوهر و فرزندانتان انتظار دارند از کار خانه دارى و شوهردارى و بچه دارى نیز غفلت نکنید: با کمک شوهرتان نظافت منزل و طبخ غذا و شستن ظروف و لباس ها و سایر امور خانه را تنظیم کنید و در مواقع مناسب با هم انجام دهید. منزل شما باید مانند منزل سایر مردم بلکه بهتر اداره شود.
کار کردن خارج منزل مجوز این نیست که به کارهاى منزل نرسید و شوهر و فرزندانتان را ناراحت سازید. کار خارج منزل مقدمه و منزل آسایشگاه شما است. از تنظیم آسایشگاه غفلت نکنید. به شوهران چنین بانوانى نیز توصیه مى شود که در امر خانه دارى و بچه دارى حتما با همسرشان تعاون و همکارى نمایند. از او انتظار نداشته باشند که هم به شغلش ادامه بدهد و هم کارهاى منزل را به تنهایى انجام دهد. چنین انتظارى نه مقتضاى شرع است نه مطابق انصاف و وجدان، نه رسم صفا و محبت و آیین همسردارى. انصاف اقتضا دارد که کارهاى منزل را در بین خودشان تقسیم نمایند و هر یک از از آنها با تناسب حال و وقت، کارهایى را بپذیرند و انجام دهند.
۴- اگر بچه دار است، یا او را به کودکستانى بسپارد یا نزد شخص امین و دلسوز و مهربانى بگذارد و به محل کار برود. مبادا او را تنها در اتاق بگذارد و برود که کار بسیار ناروا و خطرناکى است. علاوه بر خطرات احتمالى، موجب ترس و عقده و بیمارى هاى روانى خواهد شد.
۵- اگر احساس ضرورت مى کنید که به شغل دیگرى غیر از مشاغل مذکور مشغول باشید، حتما با همسرتان تفاهم نمایید و با اجازه و صلاح دید او کار بگیرید و اگر موافقت نکرد از آن شغل منصرف شوید و در صورت موافقت سعى کنید شغلى را انتخاب کنید که کمتر با مردان بیگانه در تماس و ارتباط باشید که نه به صلاح خودتان مى باشد نه به صلاح جامعه. به هر حال حجاب اسلامى و ساده و بى آلایش بیرون رفتن را حتما رعایت کنید.

بچه دارى

یکى از وظایف سنگین و حساس بانوان بچه دارى است. بچه دارى کار آسانى نیست بلکه شغل بسیار پرمسوولیتى است. مقدس ترین و ارزنده ترین شغلى است که دستگاه آفرینش برعهده بانوان گذاشته است. در اینجا باید چند مطلب به طور اختصار مورد بررسى قرار گیرد:

ثمره ازدواج

وجود فرزند میوه درخت زناشویى و یک آرزوى طبیعى است. ازدواج بى فرزند مانند درخت بى بار است. وجود فرزند پیوند زناشویى را استوار مى سازد، مرد و زن را به خانه و زندگى علاقه مند مى گرداند و محیط خانه را باصفا و با طراوت مى کند. مرد را به تلاش و کوشش بیشتر وادار و زن را به خانه و کاشانه دلگرم مى سازد. ازدواج در آغاز بر پایه هاى لرزان و ناپایدار هوسرانى و تمتعات جسمانى و معاشقه هاى زودگذر و عشق هاى دروغین بنا مى شود بدین جهت همواره در معرض انحلال و جدایى است، نیرومندترین عاملى که مى تواند آن را تضمین کند همان بچه دار شدن است. جوانى و هوسرانى به زودى مى گذرد، تمایلات جنسى فروکش مى کند، عشق هاى ظاهرى به سردى مى گراید. تنها یادگارى که از آن دوران باقى مى ماند و اسباب آرامش و دلگرمى مرد و زن را فراهم مى سازد وجود فرزند است. بدین جهت امام سجاد (ع) فرمود: سعادت انسان در این است که فرزندان صالحى داشته باشد که به آنان استعانت جوید.پیغمبر اسلام (ص) فرمود: فرزند صالح گیاه خوشبویى است از گیاهان بهشت.
رسول خدا فرمود: بر تعداد فرزندانتان بیافزایید زیرا من در قیامت به زیادى شما بر سایر ملل افتخار خواهم کرد.

تربیت فرزند

مهم ترین و حساس ترین وظیفه بانوان پرورش و تربیت فرزند است. در این باره پدر و مادر هر دو مسوولیت دارند لیکن ثقل این کار معمولا بر دوش مادران مى باشد.
زیرا آنها هستند که مى توانند مرتبا از کودکان خویش مراقبت و حفاظت نمایند. اگر مادران به وظیفه سنگین و مقدس مادرى آشنا باشند و با برنامه صحیح نونهالان اجتماع را پرورش دهند مى توانند اوضاع عمومى یک اجتماع بلکه جهان را به طور کلى دگرگون سازند. بنابراین ترقى و تنزل، پیشرفت و عقب ماندگى اجتماع در دست بانوان و به اختیار آنهاست. بدین جهت پیغمبر اسلام (ص) فرمود: بهشت در زیر پاى مادران است. اطفالى که هم اکنون در محیط کوچک خانه پرورش مى یابند مردان و زنان آینده اجتماع خواهند بود. هر درسى را که در محیط خانه و در دامن پدر و مادر فرا گیرند در اجتماع فردا به مرحله عمل خواهند رسانید. اگر خانواده ها اصلاح گردند اجتماع نیز حتما اصلاح خواهد شد. چون اجتماع به غیر از همین خانواد ه ها چیزى نیست. اگر بانوى باهوش و علاقه مندى باشد مى تواند علاوه بر تربیت کردن فرزندان، خدمت علمى ارزنده اى هم انجام دهد. با به کار بستن دستورهاى تربیتى و ملاحظه آثار و نتایج آنها به زودى در فن تربیت تخصص پیدا خواهد کرد. در آن صورت مى تواند به وسیله اطلاعات جالبى که در این باره به دست آورده در راه اصلاح تکمیل کتاب هاى تربیتى خدمات علمى و ارزنده اى انجام دهد. لیکن یادآورى یک نکته ضرورت دارد. بسیارى از مردم از معناى صحیح تربیت غافل بوده بین تعلیم و تربیت فرق نمى گذارند. تربیت را نیز یک نوع تعلیم مى پندارند. خیال مى کنند با یاد دادن یک سلسله مفاهیم و مطالب سودمند دینى یا تربیتى و به وسیله پند و اندرزهاى حکما و شعرا و نقل سرگذشت مردان نیک مى توان کودک را کاملا تحت تاثیر قرار داد و مطابق دلخواه تربیتش نمود. مثلا گمان مى کنند اگر آیات و روایات مربوط به مذمت دروغگویى را به اطفال یاد دادند و وادارشان کردند چندین حدیث و داستان درباره فضیلت راستگویى از برکنند و حتى در حضور مردم بخوانند و جایزه بگیرند، راستگو تربیت خواهند شد. در صورتى که در مورد تربیت به این مقدار نمى توان اکتفا نمود. البته از بر کردن آیه و حدیث و داستان هاى آموزنده بى اثر نیست. لیکن آثارى را که از تربیت انتظار داریم نباید از این قبیل برنامه هاى صورى انتظار داشته باشیم. اگر در صدد تربیت صحیح و کامل باشیم باید کودک را در شرایط و اوضاع خاصى قرار دهیم و محیط صالح و مناسبى برایش به وجود آوریم که طبعا راستگو و صالح و درستکار پرورش یابد. محیط نشو و نما و پرورش کودک اگر محیط راستى، درستى، امانتدارى، ایمان، پاکیزگى، شجاعت، خیرخواهى، مهر، وفا، صمیمیت، عدالت، کار و کوشش، عفت، آزادى، بلندهمتى، غیرت، فداکارى باشد، کودک نیز با همین صفات خو گرفته تربیت مى شود. همچنین اگر در محیط خیانت، نادرستى، دروغ، حیله بازى، چاپلوسى، کثافت، تعدى و تجاوز، عدم رعایت حقوق، عدم آزادى، بغض و کینه توزى، ستیزه گرى، لجبازى، کوتاه فکرى، نفاق و دورویى پرورش یافت خواه ناخواه بدین صفات زشت خو گرفته فاسد و بد عمل تربیت خواهد شد. در این صورت پند و اندرزهاى دینى و ادبى گر چه آنها را از بر بخواند اصلاحش نخواهد کرد. صدها آیه و روایت و شعر و داستان به مقدار یک عمل آموزنده تاثیر نخواهد کرد - دو صد گفته چون نیم کردار نیست ، پدر و مادر دروغگو نمى توانند به وسیله آیه و حدیث کودک را راستگو تربیت نمایند. پدر و مادر کثیف و بى انضباط با عمل خودشان بچه را کثیف و بى انضباط بار مى آورند. کودک بیش از آن مقدار که به سخنان شما توجه دارد، در اعمال و رفتارتان دقت مى کند. بنابراین پدر و مادرانى که در صدد اصلاح و تربیت فرزندان خویش هستند باید قبلا محیط خانوادگى و روابط خودشان و اخلاق و رفتارشان را اصلاح کنند تا فرزندانشان خواه ناخواه صالح و شایسته تربیت شوند.

درگیرى ها و گرفتارى هاى مادران شاغل

بسیارى از مادران خانه دار تحت فشارهاى گوناگونى هستند و بین دو الگوى مادرى ـ خانه دارى و شاغل بودن، سرگردانند. مادرانى که در خانه مى مانند و فرزندان خود را بزرگ مى کنند اغلب از دوستان خود، غریبه ها و حتى از فرزندان خود مى شنوند که این همه درس خواندى که تو خونه بمونى و بچه دارى کنى؟ پرسش هایى نظیر چرا مثل فلانى بیرون کار نمى کنى؟ مى تواند ویران کننده باشد و انتخاب یک مادر خانه دار را براى کنار گذاشتن شغل و درآمد حاصل از آن، زیر سوال ببرد. از طرف دیگر مادرانى که خارج از منزل کار مى کنند تحت فشار افراد خانواده قرار دارند؛ آنان مى خواهند مادر در خانه بماند و به بچه ها برسد یا حتى گاه فرزندانشان از آنان مى پرسند. تو که مى خواستى کار کنى اصلا چرا بچه دارى شدى. این مادران حتى از سوى کارفرما گاهى تهدید به از دست دادن کار خود مى شوند. براى یافتن منبع فشار باید به گذشته نگاه کرده و مبارزه زنان براى گشودن جایگاه خود در جامعه را بررسى کنیم؛ جامعه اى که از زنان انتظار دارد که یا در خانه بمانند و یا در فعالیت هاى اقتصادى و اجتماعى شرکت کنند و در عین حال از هیچ یک از این دو انتخاب نیز حمایتى نمى کند. اما همیشه دست یافتن به آگاهى از نخستین گام هاى حل یک مساله است؛ پس در این جا به بعضى از نگرانى ها و فشارهایى که مادران احساس مى کنند اشاره مى کنیم: ماندن در خانه( خانه دارى) چه شغلى دارید؟ پرسشى است که اکثر مادران خانه دار خود را براى پاسخ دادن به آن آماده نکرده اند نحوه پاسخ دادن ما به این سوال، بیانگر چگونگى دنیاى مادرى در جهان مدرن است. مادران خانه دارى که عادت داشته اند درآمد جداگانه اى براى خود داشته باشند، نسبت به احساس کنار گذاشته شدن بسیار حساس و آسیب پذیرند. همه ما دوست داریم مردم ما را به عنوان آدم هایى باهوش، جالب و مستقل بشناسند. فرهنگ جامعه امروز، بیشتر تمایل دارد وظایف زنان و مادران خانه دار را در منزل، سبک بشمارند و به همین دلیل، این مادران را در حالت تدافعى قرار مى دهد. فرهنگ گذشته ما به مادران مى گوید، مادر واقعى کسى است که به خاطر راحتى فرزندان، از همه راحتى ها و آسایش خویش بگذرد و خود را تمام و کمال وقف کودک خود کرده و هیچ علاقه یا تفریح بیرون از منزل، مختص و براى خود نداشته باشد. در این الگو، اغلب شوهران در بیرون از خانه کار مى کنند و زنان در خانه به تربیت بچه ها مى پردازند. مادران شاغل مادرانى که در خاج از منزل کار مى کنند، معمولا ادامه کار بیرون از منزل را در خانه انجام مى دهند و گاه چاره اى جز این ندارند. این مادران اغلب هدف انتقادهاى تند و تیز بیرون و درون خانه قرار مى گیرند. گاهى اوقات فشار اصلى از سوى خانواده است. معمولا خانم ها بیشتر روى کمک مادر خود براى نگهداشت بچه ها حساب مى کنند که گاهى این محاسبات درست از آب در نمى آید و مادر بزرگ اعلام مى کند کمکى نمى تواند به او بکند. از طرفى کمک هاى شوهران در خانه، آنقدر ثابت و همیشگى نیست که بتوان روى آن حساب کرد و بیشتر وقت ها درگیرى ها و بحث هاى زن وشوهر از همین جا شروع مى شود. بعضى از خانم ها به کار در خانه روى مى آورند و با این کار فاصله موجود بین خود و همسرشان را پر مى کنند، اما این نوع کارها هم آنها را چند ساعتى در روز از بچه ها دور مى کند. با آغاز سال تحصیلى، مشکل دو چندان مى شود. بچه ها در بازگشت از مدرسه با خانه اى خالى و سرد روبه رو مى شوند و این باعث خستگى آنان و گاه افت تحصیلى به دلیل عدم وجود نظارت مادر بر درس هاى کودک و دیگر مشکلات مى شود که سرزنش هاى آن باز در بیشتر مواقع به مادر برمى گردد. مساله دیگرى که اکثر مادران شاغل با آن مواجه هستند مدیران و کارفرمایان ناراضى است چرا که مسوولیت هاى بیرون از منزل اساسا با طبیعت مادر بودن در تضاد است. فرهنگ کارى اصولا براى زنان چندان منصفانه نیست و همواره با ترک محل خدمت بدون پرداخت هاى حقوقى، حقوق دوره باردارى و زایمان، ساعات طولانى کار، برنامه هاى کارى انعطاف ناپذیر و کمبود مراکز نگهدارى از کودکان مادران شاغل در محل کار همراه است. از آنجا که نمى توان ساعات کار را عوض کرد، تنها کارى که مادران مى توانند در این ارتباط انجام دهند این است که نوع کار و نحوه انجام آن را به دقت انتخاب کنند. زنان با تشخیص این که براى شکوفا شدن در هر دو قلمرو و خانه و محل کار به چه چیز نیاز دارند و با تشخیص توانایى هاى منحصر به فرد خود، مى توانند تلفیق و هماهنگى مناسبى میان این دو قلمرو برقرار کنند. انتخاب ما هر چه باشد، تشخیص نوع و منبع فشارهایى که در مقام مادر با آن روبه رو هستیم مى تواند نقطه شروعى براى تغییر باشد. بسیارى از مادران نمى دانند تصمیم بر ماندن در خانه و بزرگ کردن کودکان چه تاثیرى بر آینده آنان مى گذارد. لازم است آگاهى زنان را افزایش داده تا به جاى تسلیم شدن و در خانه ماندن، درصدد تغییر شرایط کار برآیند.

اسلام و نجابت زن

اسلام با ظهورش غبار غلیظ مظلومیت و ذلت را از این مخلوق الهى و شریک مرد در زندگى پاک کرد و به طرق مختلف کرامت ذاتى زن را آشکار ساخت. در این مکتب به زن استقلال و هویت بخشیده شد. او گذشته از این که مى تواند پله هاى رشد و تعالى را بپیماید، در عرصه مذهبى داراى هویت مستقل است، تکالیف و حقوق خاص خود را دارد، در احکام تقلید، سفر، تصرف در اموال و امثال آن تابع مرد نیست و به عنوان انسان مکلف خود مستقلا داراى مسوولیت است. از نظر اجتماعى و حقوق، مالک کار و دست رنج خویش است: وان لیس الانسان الا ما سعى. حق دارد، بلکه موظف است تحصیل علم نماید و حد معینى براى تحصیل وجود ندارد. نقشى که اسلام براى زن در نظام خلقت قائل است، دقیقا منطبق بر فطرت و جایگاه او در نظام آفرینش است در عین آن که مانند مرد براى او در اجتماع نقش قائل است، اما در میان همه مشاغل مهم ترین شغلى را که براى انسان متصور است، یعنى تربیت بر عهده او نهاد. تربیت انسان از مهم ترین، دشوارترین و ظریف ترین مسوولیت هاست از این رو بر عهده پیامبران نهاده شده است. صد افسوس که از نقش مهمى که اسلام در اساس خلقت زن، براى او قائل است، غافلیم و آن را امرى ساده و پیش پا افتاده تلقى مى کنیم. شاید یکى از علل و عوامل مهم عدم توفیق جوامع در امر تربیت بى توجهى به نقش معجزه آمیز و حیاتى زن در موقعیت مادرى باشد. غفلت از نقش و توانایى مهم زن و مشغول کردن او به مشاغل کم اهمیت و گاهى نامتناسب با استعدادها و توانایى هاى او، خسارات زیادى به بار آورده است.

زن و جاهلیت مدرن

مظلومیت و محرومیت زن از حقوق انسانى منحصر به عصر جاهلیت گذشته نبود، بلکه در عصر علم و تکنولوژى نیز زن بیش از مردم مورد ظلم و بى عدالتى قرار گرفت در قرون اخیر در اروپا وارد کردن زن به صحنه اجتماعى هر چند با شعار آزادى زن و تساوى زن و مرد انجام شد، اما در حقیقت با هدف بهره کشى بیشتر از وجود زن به نفع مرد انجام گرفت. زن از خلقت و فطرتش فاصله گرفت و به استخدام بیشتر مرد درآمد. متفکر شهید آیت الله مطهرى تحلیلى روشنگرانه در این زمینه دارد و مى نویسد: یکى از عوامل این بود که زنان کارگران ارزان ترى بودند و کارفرمایان، آنان را بر مردان سرکش سنگین قیمت ترجیح مى دادند. یک قرن پیش تر در انگلستان کار پیدا کردن براى مردان دشوار گشت اما اعلان ها از آنان مى خواست که زنان و کودکان را به کارخانه ها بفرستند. نخستین قدم براى آزادى مادران بزرگ ما قانون ۱۸۸۲ بود. به موجب این قانون زنان بریتانیاى کبیر از امتیاز بى سابقه اى برخوردار مى شدند و آن این که پولى را که به دست مى آوردند حق داشتند که براى خود نگه دارند. این قانون اخلاقى عالى مسیحى را کارخانه داران مجلس عوام وضع کردند تا بتوانند زنان انگلستان را به کارخانه ها بکشانند. از آن سال تا به امسال سودجویى مقاومت ناپذیرى آنان را از بندگى و جان کندن در خانه رهانیده، گرفتار جان کندن در مغازه و کارخانه ها کرده است. در حالى که در اسلام وظیفه تامین زندگى زن بر عهده مرد است، در فرهنگ اروپایى عملا مسوولیت مردان کاسته شده یا به طور کلى مرتفع شده، زن وارد بازار کار شده، دوشادوش مرد به کار و فعالیت اقتصادى مشغول گردیده است، علاوه بر آن که با مثابه نیروى کار ارزان مورد بهره کشى قرار گرفته، وظیفه تامین معیشت خود و گاهى فرزندان را نیز متکفل شده است. آمارهاى تکان دهنده سازمان هاى رسمى جهانى حکایت از وضعیت رقت بار زنان در عصر علم و تکنولوژى و تساوى حقوق زن و مرد و رفاه و پیشرفت دارد. از حدود ۳/۱ میلیارد انسانى که در سرتاسر جهان در فقر به سر مى برند ۷۰ درصد زن هستند و یک سوم خانوارهاى جهان تحت سرپرستى زنان اداره مى شوند.هنوز در بسیارى از کشورها دستمزد زنان در مقایسه با دستمزد مردان در یک کار مساوى به مراتب کمتر است. براساس یک آمار در بسیارى از کشورهاى صنعتى، زنان ۷۰ تا ۸۰ درصد نرخ دستمزد ساعتى مردان را دریافت مى کنند. در ژاپن و جمهورى کره دستمزد آنان نصف دستمزد مردان است. این همه نشانگر این واقعیت تلخ است که با ورود زن به عرصه اجتماع، نه تنها حقوق او تامین نشده بلکه بسیارى از حقوق دیگرش نیز نادیده گرفته شده است.

آثار اشتغال زنان

بر اساس نتایج تحقیق طولانى یک موسسه مطالعاتى انگلستان بر روى زنان، داشتن شغلى مناسب، اثرى قطعى و مثبت بر سلامتى آنها مى گذارد. به گزارش پایگاه اینترنتى دویچه وله( رادیو آلمان)، دامنه تحقیقات این مرکز، زنان ۶۰ ساله و از لایه هاى اجتماعى مشابه را در برگرفته که وضعیت جسمانى همگى از هنگام تولد به دقت بررسى شده است. براساس این مطالعه، زنان و مادرانى که کار مى کرده اند، به مراتب از همسالان خود که همواره خانه دار بوده اند سالم تر مانده اند. این تحقیق در مجله هلسى لیوینگ ( زندگى سالم) به چاپ رسیده و یادآور این نیز هست که زنانى که داراى سه نقش هستند، کمتر از زنان خانه دار و خانه نشین دچار اضافه وزن مى شوند. در عین حال، تحقیق آکادمى اروپایى زنان در سیاست و اقتصاد مبین این است که زنان وقتى هم بیرون کار مى کنند و هم به خانه دارى و مادرى مى پردازند، پخته تر و قوى تر مى شوند. دویچه وله در ادامه افزود: نظرسنجى از ۵۰۰ مادر شاغل در سطوح مدیریت و تصمیم گیرى نشان مى دهد که قابلیت هاى این زنان در عرصه خانه و خانواده و در مولفه هاى تصمیم گیرى نشان مى دهد که قابلیت هاى این زنان در عرصه خانه و خانواده و در مولفه هاى رهبرى، تاثیرات متقابلى بر یکدیگر دارند. این مادران مى گویند کودکان آرامش و خونسردى و توانمندى در سازماندهى طلب مى کنند و اینها درست همان عواملى هستند که در رشد کارى زنان بسیار سودمند واقع مى شوند.به همین خاطر مى توان نتیجه گرفت قرار گرفتن زنان در سطوح مدیریتى آنگونه که همیشه عنوان مى شود، بارى بر شانه آنها نیست، بلکه آنها را با تجربه و مقاوم تر مى کند. آندره میشل در تحقیقاتش نشان مى دهد که بهره هوشى فرزندان زنانى که شاغل هستند نسبت به فرزندان مادران غیرشاغل بیشتر است همچنین در فرانسه آمار نشان مى دهدکودکانى که درتحصیلات بعد از دوره ابتدایى موفق بوده اند بیشتر از خانواده هایى هستند که پدر و مادر هر دو کار مى کند نه خانواده هایى که در آن فقط پدر شاغل است.
اما بعد دیگر را هم نباید نادیده گرفت، اشتغال زن بیش از همه بر خانواده اثر مى گذارد و روابط زن و شوهر و فرزندان را دگرگون مى سازد؛ وقتى اشتغال روزافزون زنان را به کارهاى خارج از خانه در نظر مى گیریم، توجه ما معمولا متوجه زیان هایى مى شود که از این راه به کودکان مى رسد ولى اثرات ناگوار این وضع را بر روحیه مردان مورد توجه قرار نمى دهیم. تحقیقات عینى و مربوط به عقاید از ثبات سازمان خانواده و توزیع وظایف در درون آن حکایت دارد. بنابراین، جا دارد اضافه نمایم که اشتغال زن صورت تیغ دو لبه مى یابد که استقلال بیشتر زن بعد مطلوب آن است و تعداد وظایف وى براى اولین بار و به صورتى بسیار سنگین بعد مکمل آن. آندره میشل در مورد همین تنوع و تعدد وظایف زن در جوامع مختلف به عنوان سرنوشت تراژیک زن چنین مى نویسد: مطالعات در ایالات متحده، فرانسه، لهستان، روسیه و سوئد نشان مى دهد که حتى اگر زن در خارج از منزل کار کند، سنگین ترین وظایف مربوط به کار منزل را بر دوش دارد و شوهرش در کار منزل بر اساس برابرى به او یارى نمى دهد.

نتیجه:

بدون شک در دنیاى امروزى اشتغال زنان در بسیارى از امور مهم و ضرورى و اجتناب ناپذیر و به شدت رو به افزایش است و با ارتقاى سطح زندگى و تحصیلات دلایل توجیه کننده کار زنان نیز بیشتر مى شود اما مساله مهم در اینجا این است که اشتغال زن باید با توجه به فطرت و جایگاه او در نظام آفرینش باشد. شغل زن نباید طورى باشد که به وظیفه اصلى او لطمه وارد کند. زن یک کارگر نیست، یک همسر و یک مادر است. وظیفه مهم او تربیت انسان است آن هم تربیت صحیح براى پرورش انسان هاى متعالى. پس همه تلاش زن باید حول این محور اصلى باشد. در جامعه امروزى تعدد نقش ها براى زنان بیشتر شده، او علاوه بر این که یک همسر است، یک مادر و یک کارمند یا مشغول به کار در بازار آزاد هم هست و هر کدام از اینها وظایف و مسوولیت هایى را بر عهده او مى گذارد. زن در انجام این مسوولیت ها باید طورى عمل نماید که اساس خانواده حفظ شود. زن مى تواند پله هاى رشد و ترقى و تعالى را بپیماید و در عرصه هاى مختلف سیاسى، اجتماعى و اقتصادى مثمرثمر باشد به شرط آن که وظایف اسلامى و انسانى خود را در تمام ابعاد به خوبى انجام دهد. زن مسلمان در بیرون از منزل تمام شئونات اخلاقى و دینى و انسانى خود را باید حفظ کند. شغل او، طرز برخورد او با دیگران، لباس پوشیدن، شکل ظاهرى او در شان یک انسان آزاده، شریف، باتقوا و مسلمان باشد در غیر این صورت زن وسیله اى مى شود براى مقاصد افراد سودجو. مانند کشورهاى اروپایى که در آن زن وسیله اى است در خدمت سرمایه داران یا ملعبه دست افراد بى بند و بار و یا به عنوان یک کالاى تجارى است که هر کدام با شعار فریبنده آزادى و تساوى حقوق زن سعى مى کنند او را به استثمار بکشند.

منابع و ماخذ

۱- ساروخانى، باقر؛ اشتغال زن و خانواده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۵۵
۲- صدر، حسن؛ حقوق زن در اسلام و اروپا، انتشارات جاویدان، چاپ اول، اسفند ۱۳۴۰
۳- قائمى، على؛ نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان ۱۳۶۳
۴- مطهرى، مرتضى؛ نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تهران ۱۳۵۸
۵- ساروخانى، باقر؛ مقدمه اى بر جامعه شناسى خانواده، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰
۶- نشریه ماهانه آموزشى و تربیتى پیوند، تابستان ۱۳۸۰

منبع