بهترین نوع حجاب در کلام رهبر معظم انقلاب

رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ 4 دی 1370 بیانات مهمی را در دیدار با اعضای شورای فرهنگی، اجتماعی زنان،(1) جمعی از زنان پزشک متخصص، و مسؤولان اولین کنگره‏ی حجاب اسلامی، به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‏ی زهرا(س) ایراد فرمودند که متن آن به شرح ذیل است:

بسم‏اللَّه ‏الرّحمن‏الرّحیم‏

کج‏بینی و کجروی و کوته‏نظری نسبت به مسائل زنان‏

خیلی خوش آمدید. از این‏که دیدم بحمداللَّه جهت فکری زنان زبده و برگزیده‏ی کشور ما در سَمتی است که آینده‏ی آن ان‏شاءاللَّه نویدبخش و خوشحال کننده است، خرسند شدم. من هم متقابلاً ولادت زهرای اطهر(سلام‏اللَّه‏علیها) را، که الگوی زنان در طول تاریخ و برای همه‏ی نسلهاست و نمونه‏ی انسان کامل و طرف ملکوتی وجود انسان در ایشان متجلی است، به شما خواهران عزیز و به همه‏ی زنان کشورمان و به همه‏ی زنان مسلمان و به همه‏ی مسلمین جهان تبریک عرض می‏کنم.
درباره‏ی مسأله‏ی زن - که امروز همچنان در دنیا یک مسأله است - حرفهای فراوانی گفته شده و گفته می‏شود. وقتی ما به نقشه‏ی انسانی عالم و جوامع بشری نگاه می‏کنیم - هم جوامع اسلامی مثل کشور خودمان و سایر کشورهای اسلامی، هم جوامع غیر اسلامی و از جمله جوامع به اصطلاح متمدن و پیشرفته - می‏بینیم که در همه‏ی این جوامع، متأسفانه مسأله‏یی به نام مسأله‏ی زن همچنان وجود دارد؛ این نشاندهنده‏ی نوعی کج‏بینی و کجروی و حاکی از نوعی کوته‏نظری نسبت به مسائل انسانی است. معلوم می‏شود که بشر با همه‏ی ادعاهایش، با همه‏ی تلاشهایی که مخلصان و دلسوزان کرده‏اند، با همه‏ی کارهای فرهنگی وسیعی که بخصوص در مورد مسأله‏ی زن انجام گرفته است، هنوز نتوانسته درباره‏ی مسأله‏ی دو جنس و مسأله‏ی زن - که به تبع او، مسأله‏ی مرد هم به شکل دیگری مطرح می‏شود - به یک صراط مستقیم و راه درستی دست پیدا کند.

شاید در بین شما خانمها کسانی باشند که آثار ادبی و هنری زنان هنرمند دنیا را - که بعضی هم به فارسی ترجمه شده، و بعضی هم با زبانهای اصلیش وجود دارد - دیده یا خوانده باشند. همه‏ی اینها حاکی از همین مسأله‏یی است که عرض شد؛ یعنی هنوز بشر نتوانسته مسأله‏ی زن را، و به تبع این مسأله، مسأله‏ی دو جنس - یعنی زن و مرد - را، و قهراً مسأله‏ی انسانیت را، حل کند. به عبارت دیگر، زیاده‏رویها و کجرویها و بدفهمیها، و به تبع اینها، تعدیها، ظلمها، نارساییهای روانی، مشکلات مربوط به خانواده و مشکلات مربوط به نحوه‏ی اختلاط و امتزاج و ارتباطات دو جنس، هنوز جزو مسائل حل نشده‏ی بشریت است. یعنی بشری که در زمینه‏های مادّی، در زمینه‏های اجرام آسمانی، در اعماق دریاها، این همه کشفیات انجام داده و این همه دم از ریزه‏کاریهای روان‏شناسی و روانکاوی و مسائل اجتماعی و مسائل اقتصادی و سایر چیزها می‏زند و واقعاً هم در خیلی از این رشته‏ها پیشرفت کرده، در این مسأله درمانده است! اگر من بخواهم این نارساییها را حتّی فهرست‏وار بیان کنم، زمان زیادی می‏طلبد و شما خودتان هم واقفید.

بحران "خانواده " در جهان‏

مسأله‏ی "خانواده " که امروز یک مشکل اساسی در دنیاست، از کجا ناشی می‏شود؟ از نحوه‏ی نگرش به مسأله‏ی زن، یا از نگرش به ارتباط زن و مرد ناشی می‏شود. چرا خانواده که یک نهاد طبیعی و اساسی وجود بشری است، الان در دنیا این قدر دچار بحران است؛ به طوری که اگر کسی در دنیای به اصطلاح متمدن غربی امروز، یک پیامِ ولو خیلی رقیقی درباره‏ی استحکام بنیان خانواده داشته باشد، از او استقبال می‏کنند؛ هم زنان استقبال می‏کنند، هم مردان استقبال می‏کنند، هم کودکان استقبال می‏کنند؟ اگر این یک قلم مسأله‏ی خانواده را شما در دنیا بررسی کنید و این بحرانی را که در مسأله‏ی "خانواده " وجود دارد، درست مورد توجه و کاوش قرار بدهید، می‏بینید که این ناشی از آن است که مسائل مربوط به ارتباطات دو جنس و همزیستی دو جنس و روابط دو جنس حل نشده، یا به تعبیر دیگری، نگرش، نگرش غلطی است. حالا ما که در مجموعه‏ی افکاری که مردان آنها را درست کرده‏اند، قرار می‏گیریم، می‏گوییم نگرش به مسأله‏ی زن درست نیست؛ می‏توان گفت نگرش به مسأله‏ی مرد درست نیست - تفاوتی نمی‏کند - یا نگرش به کیفیت دو جنس، یعنی هندسه‏ی قرار گرفتن دو جنس، نگرش غلطی است.

راه‏حل الهی، علاج مشکلات فراوان زن و مرد

نارساییها زیاد و مشکلات فراوان است؛ علاج چیست؟ علاج این است که ما سراغ راه‏حل الهی برویم و آن را پیدا کنیم؛ چون درباره‏ی مسأله‏ی زن و مرد، پیام وحی حاوی مسائل مهمی است؛ برویم ببینیم وحی دراین‏باره چه می‏گوید. وحی هم فقط به موعظه کردن بسنده نکرده، بلکه نمونه‏سازی کرده است. شما ببینید وقتی که خدای متعال می‏خواهد برای انسانهای مؤمن در طول تاریخ نبوتها در قرآن مثالی بزند، می‏فرماید: "و ضرب اللَّه مثلا للّذین امنوا امرأت فرعون ".(2) در زمان موسی‏، این همه مؤمن بودند، این همه کسانی در راه ایمان تلاش و فداکاری کردند؛ اما آن نمونه را اسم می‏آورد. این ناشی از چیست؟ آیا خدای متعال خواسته از زنان جانبداری کند؛ یا نه، مسأله چیز دیگری است؟ مسأله این است که این زن در اوج حرکت معنوی به جایی رسیده که فقط او را می‏شود مثال زد و لاغیر. حالا این قبل از فاطمه‏ی زهرا(سلام‏اللَّه‏علیها) است؛ این قبل از مریم کبری‏ (سلام‏اللَّه‏علیها) است؛ این متعلق به آن زمان است. زن فرعون، نه پیامبر است، نه پیامبرزاده است، نه همسر پیامبر است، نه در خانواده‏ی هیچ پیامبری بوده است. تربیت معنوی و رشد و بالندگی یک زن، او را به این‏جا می‏رساند.

البته نقطه‏ی مقابلش هم هست؛ یعنی در فساد هم اتفاقاً همین است. باز برای این‏که خدای متعال بدترین انسانها را مثال بزند، می‏فرماید: "ضرب اللَّه مثلا للّذین کفروا امرأت نوح و امرأت لوط ".(3) باز هم دو زن را مثال می‏زند که بدترین انسانها بودند. زمان نوح و زمان لوط، این همه کفار بودند، بدها بودند، اما قرآن آنها را مثال نمی‏زند؛ زن نوح و زن لوط را مثال می‏زند.

این عنایت به جنس زن و توجه به اوجهای گوناگون و حضیضهای گوناگون زن، ناشی از چیست؟ شاید از این جهت باشد که قرآن می‏خواهد به نگرش غلط مردمِ آن روز دنیا - که متأسفانه امروز هم همان نگرش غلط باقی است؛ چه مردم جزیرةالعرب که دخترانشان را زیر خاک می‏کردند، و چه مردم امپراتوریهای بزرگ دنیا، مثل روم و ایران - اشاره کند.

فرهنگ امپراتوری روم، پایه‏ی تمدن امروز اروپا

پایه‏ی تمدن امروز اروپایی، همان فرهنگ رومی است. یعنی امروز آنچه که بر سر تا پای فرهنگ اروپایی و غربی و به تبع آنها فرهنگ امریکایی و خرده‏ریزهای غرب حاکم است، همان اصول و خطوطی است که در امپراتوری روم وجود داشته؛ همانهاست که امروز ملاک و معیار است. آن زمان هم زنان را به بالاترین مقام می‏رساندند، احترامشان می‏کردند و به آرایشها و زیورها تزیینشان می‏کردند؛ اما برای چه؟ برای اشباع یکی از خاکی‏ترین و مادّی‏ترین خصلتهای بشری در مرد! این، چه‏قدر توهین و چه‏قدر تحقیر نسبت به انسان و نسبت به جنس زن است!

در ایران هم عیناً همین‏طور بود. از حرمسراهای پادشاهان ساسانی مطالبی شنیده‏اید. حرمسراداری یعنی چه؟ حرمسراداری یعنی همان اهانت به زن. یک مرد چون قدرت دارد، به خودش حق می‏دهد که هزار نفر زن در حرمسرای خودش نگهدارد! اگر همه‏ی ملتِ آن پادشاه هم همان‏طور قدرت داشتند، هر کدام به قدر خودشان هزار نفر، پانصد نفر، چهارصد نفر یا دویست نفر زن نگه می‏داشتند! این حاکی از چه نگرشی به زن است؟!

فاطمه‏ ی زهرا، در اوج ملکوت انسانی‏

آن وقت در چنین دنیایی، پیامبر اکرم دختری تربیت می‏کند که این دختر، شایستگی آن را پیدا می‏کند که پیامبر خدا بیاید دست او را ببوسد! بوسه بر دست فاطمه‏ی زهرا از طرف پیامبر را، هرگز نباید حمل بر یک معنای عاطفی کرد. این خیلی غلط و خیلی حقیر است اگر ما خیال کنیم که چون دخترش بود و دوستش می‏داشت، دستش را می‏بوسید. مگر شخصیتی به آن ارجمندی، آن هم با آن عدل و حکمتی که در پیامبر هست و اتکایش به وحی و الهام الهی است، خم می‏شود و دست دخترش را می‏بوسد؟ نه، این یک چیز دیگر و یک معنای دیگری است؛ این حاکی است که این دختر جوان، این زنی که وقتی از دنیا رفته، بین هجده سال تا بیست‏وپنج سال سن داشته - هجده سال هم گفته‏اند، بیست‏وپنج سال هم گفته‏اند - اصلاً در اوج ملکوت انسانی قرار داشته و یک شخص فوق‏العاده بوده است. این، نگرش اسلام به زن است؛ سراغ این بروید؛ هم در بررسیهای مربوط به فرهنگ و مسائل اجتماعی و نگرشها - که این خانمهای عضو شورای فرهنگی، اجتماعی زنان مسؤولش هستند - و هم در پرورش علمی - که شما خانمهای دانشمند دنبالش هستید - سراغ این بروید.

باید گوهر انسانی در زن و مرد رشد پیدا کند

دانش، چیز بسیار عزیزی است و من طرفدار این هستم که زنان در جامعه‏ی ما در همه‏ی رشته‏ها دانشمند بشوند. البته در آن جلسه‏ی قبلی(4) - که پارسال یا پیرارسال بود - من رشته‏ی پزشکی را اولویت دادم؛ این به خاطر آن است که پزشکی، ضرورت نقد و فوری ماست؛ والّا در همه‏ی رشته‏ها، خانمها بایستی به آن استعدادهای عالی خودشان پاسخ بدهند. فرض بفرمایید در بین این پنجاه میلیون جمعیت کشور ما، اگر مثلاً سی میلیون یا سی‏وپنج میلیون انسانی هست که در سنین متناسب برای ثمر رساندن به این کشور است، طبیعتاً از این سی‏وپنج میلیون، نصفش زنان هستند. مگر می‏شود از کنار این همه استعدادی که در اینها نهفته، به آسانی گذشت؟ مگر می‏شود این خزانه‏های الهی را در وجود اینها نادیده بگیریم؟ در میان اینها باید دانشمند باشد؛ منتها دانش با همه‏ی عظمتش، در مقابل آن حیثیت معنوی‏یی که خدای متعال به زن داده، چیزی نیست.

شما خانمی را فرض کنید که در حد اعلای دانش باشد، اما در مسائل انسانی و در ارتباطات انسانیش به عنوان یک جنس از دو جنس، دچار ابتذال باشد؛ شما خیال می‏کنید این فرد ارزشی دارد؟ البته خانمی که دانشمند باشد، به یک شکل، کمتر دچار این ابتذالات می‏شود - یکی از آفات بی‏سوادی همین است که زنان را قدری بیشتر از اینها به ابتذال می‏کشاند - لیکن حد ابتذال، یک حد محدودی نیست.

خانمی باشد، ولو در حد بالای علمی، اما اگر قدر آن گوهر انسانی‏یی که در او عزیز است - کمااین‏که در مرد هم آن گوهر عزیز است و زن و مرد تلاش می‏کنند، علم و حکمت می‏آموزند، تا آن را در خودشان متجلی کنند - پوشیده و مغفولٌ‏عنه بماند و مورد بی‏توجهی و بی‏احترامی قرار بگیرد، چه ارزشی دارد؟ باید گوهر انسانی در زن و مرد رشد پیدا کند؛ این یک مسأله‏ی ارزشی است.

باید مسائل ارزشی اسلام در جامعه‏ی ما احیاء بشود. مثلاً مسأله‏ی حجاب، یک مسأله‏ی ارزشی است. مسأله‏ی حجاب، مسأله‏یی است که اگرچه مقدمه‏یی است برای چیزهای بالاتر، اما خود یک مسأله‏ی ارزشی است. ما که روی حجاب این‏قدر مقیدیم، به خاطر این است که حفظ حجاب به زن کمک می‏کند تا بتواند به آن رتبه‏ی معنوی عالی خود برسد و دچار آن لغزشگاههای بسیار لغزنده‏یی که سر راهش قرار داده‏اند، نشود.

مخالفت فرهنگ غرب با خویشتنداری در مقابل آزادی جنسی‏

نقطه‏ی مقابل این، درست همان فرهنگ رومی حاکم بر امروز اروپاست. آنها با همه چیز کنار می‏آیند، جز با دو، سه چیز؛ یکی از آنها - و شاید مهمترینش - حفظ این حالت حفاظ منضبط میان دو جنس زن و مرد است؛ یعنی خویشتنداری در مقابل چیزی که به آن آزادی جنسی گفته می‏شود. در مقابل این، بشدت سرسختند؛ هر کار دیگری بکنند، مهم نیست. از نظر آنها کسی مرتجع است که روی این مسأله تکیه بکند. اگر در کشوری، زنان با یک حدودی از مردان مجزا شدند، این می‏شود خلاف تمدن! راست هم می‏گویند؛ تمدن آنها که بر ویرانه‏های همان تمدن رومی بنا شده، چیزی جز این نیست؛ اما این از لحاظ ارزشی غلط است؛ عکسش درست است.

زنان غربی، تا اندکی پیش، حقوق مالی مستقلی نداشتند!

ما از دنیای غرب که آمدند زن بشری را در طول دوره‏های گذشته تا امروز این‏قدر مورد تحقیر قرار دادند، طلبگاریم. شما ببینید در اروپا و در کشورهای غربی، تا اندکی پیش زنان حقوق مالی مستقلی نداشتند. من یک وقت بدقت آمارش را استخراج کردم و در صحبتی - ظاهراً در نماز جمعه‏ی چهار، پنج سال پیش از این بود(5) - آن را مطرح کردم. مثلاً تا اوایل قرن بیستم، با همه‏ی آن ادعاهایی که شده است، با آن کشف حجاب عجیب و غریبی که در غرب روزبه‏روز هم بیشتر شده، با آن اختلاط جنسی بی‏نهایت و بی‏مهار - که خیال می‏کنند این احترام کردن و ارزش دادن به زن است - درعین‏حال زن غربی حق نداشته از ثروتی که متعلق به خودش بوده، آزادانه استفاده کند! در مقابل شوهر، مالک دارایی خودش نبوده است. یعنی زنی که ازدواج می‏کرد، ثروت و دارایی و ملکش متعلق به شوهرش بود؛ خودش حق نداشت نسبت به آن تصرفی بکند؛ تا این‏که بتدریج حق مالکیت و حق کار، تا اوایل قرن بیستم به زنان داده شد. یعنی این مسأله‏یی که جزو اولیترین حقوق بشری است، از زن دریغ داشتند؛ اما فشار و تکیه‏ی بیشتر را روی آن مسأله‏یی گذاشتند که درست نقطه‏ی مقابل مسائل ارزشی واقعی است که در اسلام به آن اهتمام شده است. این‏که ما حالا در باب حجاب این همه تأکید داریم، علتش این است.

بحث پوشش زن نباید از هجوم تبلیغاتی غرب متأثر باشد

به نظر ما، بحثهایی که درباب پوشش زن می‏شود، بحثهای خوبی است که انجام می‏گیرد؛ منتها باید توجه کنید که هیچ بحثی در این زمینه‏های مربوط به پوشش زن، از هجوم تبلیغاتی غرب متأثر نباشد؛ اگر متأثر از آن شد، خراب خواهد شد. مثلاً بیاییم با خودمان فکر کنیم که حجاب داشته باشیم، اما چادر نباشد؛ این فکر غلطی است. نه این‏که من بخواهم بگویم چادر، نوع منحصر است؛ نه، من می‏گویم چادر بهترین نوع حجاب است؛ یک نشانه‏ی ملی ماست؛ هیچ اشکالی هم ندارد؛ هیچ منافاتی با هیچ نوع تحرکی هم در زن ندارد. اگر واقعاً بنای تحرک و کار اجتماعی و کار سیاسی و کار فکری باشد، لباس رسمی زن می‏تواند چادر باشد و - همان‏طور که عرض کردم - چادر بهترین نوع حجاب است.

البته می‏توان محجبه بود و چادر هم نداشت؛ منتها همین‏جا هم بایستی آن مرز را پیدا کرد. بعضیها از چادر فرار می‏کنند، به خاطر این‏که هجوم تبلیغاتی غرب دامنگیرشان نشود؛ منتها از چادر که فرار می‏کنند، به آن حجاب واقعی بدون چادر هم رو نمی‏آورند؛ چون آن را هم غرب مورد تهاجم قرار می‏دهد!

شما خیال کرده‏اید که اگر ما چادر را کنار گذاشتیم، فرضاً آن مقنعه‏ی کذایی و آن لباسهای "و لیضربن بخمرهنّ علی جیوبهنّ "(6) و همانهایی را که در قرآن هست، درست کردیم، دست از سر ما بر می‏دارند؟ نه، آنها به این چیزها قانع نیستند؛ آنها می‏خواهند همان فرهنگ منحوس خودشان عیناً این‏جا عمل بشود؛ مثل زمان شاه که عمل می‏شد. در آن زمان، زن اصلاً پوشش و حجابی نداشت؛ حتّی در این‏جاها وقتی نوبت به این کارها می‏رسد، بی‏بندوباری خیلی بیشتر هم می‏شود؛ کمااین‏که در زمان شاه، بی‏بندوباری‏یی که در همین شهر تهران و بعضی دیگر از شهرهای کشور ما بود، از معمول شهرهای اروپا بیشتر بود! زن معمولی در اروپا، لباس و پوشش خودش را داشت؛ اما در این‏جا آن‏طوری نبود. آن‏طور که دیده بودیم و شنیده بودیم و می‏دانستیم و مناظری که از آن وقت الان جلوی نظر من هست، انسان واقعاً حیرت می‏کند که چرا بایستی این‏گونه بشود؛ کمااین‏که در خیلی از کشورهای متأسفانه عقب‏مانده‏ی مسلمان و غیرمسلمان هم همین‏طور است. بنابراین، باید بدقت و با نهایت کنجکاوی و بدون اغماض، مسائل ارزشی را رعایت کرد.

از کار زن و خانواده گره‏گشایی کنید

البته مسأله‏ی خانواده خیلی مهم است. خانم(7) به طرحهای شورای فرهنگی، اجتماعی زنان اشاره کردند. همت مهمتان در این طرحها باید این باشد - و قاعدتاً هم هست - که واقعاً از کار زن گره‏گشایی کنید؛ ببینید گرههای عمده کجاست. یکی از مهمترین گرهها در "خانواده " است؛ بروید ببینید در خانواده‏ها چه خبر است؛ خود شماها می‏دانید و می‏بینید. ببینید چه چیزی این نابسامانیها را به وجود می‏آورد؛ ریشه‏های آن را پیدا کنید و طرحهای بلندمدت بریزید، برای این‏که آن نابسامانیها برطرف بشود.

مسأله‏ی مادری، مسأله‏ی همسری، مسأله‏ی خانه و خانواده، مسائل بسیار اساسی و حیاتی است. در همه‏ی طرحهایی که ما داریم، بایستی "خانواده " مبنا باشد. یعنی شما اگر بزرگترین متخصص پزشکی یا هر رشته‏ی دیگری بشوید، چنانچه زن خانه نباشید، این برای شما یک نقص است. کدبانوی خانه شما باید باشید؛ اصلاً محور این است. اگر بخواهیم تشبیه ناقصی بکنیم، باید به ملکه‏ی زنبور عسل تشبیه کنیم.

کانون خانواده، جایی است که عواطف و احساسات باید در آن‏جا رشد و بالندگی پیدا کند؛ بچه‏ها محبت و نوازش ببینند؛ شوهر که مرد است و طبیعت مرد، طبیعت خامتری نسبت به زن است و در میدان خاصی، شکننده‏تر است و مرهم زخم او، فقط و فقط نوازش همسر است - حتّی نه نوازش مادر - باید نوازش ببیند. برای یک مرد بزرگ، این همسر کاری را می‏کند که مادر برای یک بچه‏ی کوچک آن کار را می‏کند؛ و زنان دقیق و ظریف، به این نکته آشنا هستند. اگر این احساسات و این عواطفِ محتاج وجود یک محور اصلی در خانه - که آن، خانم و کدبانوی خانه است - نباشد، خانواده یک شکل بدون معنا خواهد بود.

در کنار فعالیتهایتان، سهم "خانه " را هم در نظر داشته باشید

شما کار هم دارید، بیرون هم هستید، جراحیتان را هم می‏کنید، مریضتان را هم می‏بینید، فلان کار علمی را هم می‏کنید، فلان طرح را هم می‏نویسید، فلان درس را هم در دانشگاه می‏دهید - همه‏ی اینها به جای خود محفوظ - اما بایستی سهم "خانه " را هم در نظر داشته باشید. البته سهم خانه، مثل همه‏ی چیزهای دیگر، می‏تواند کمیتش فدای کیفیتش بشود؛ یعنی از کمیت کاستن. حضور بیست‏وچهارساعته‏ی زن در خانه، یک معنا دارد؛ ولی وقتی از آن بیست‏وچهار ساعت کم کردید، اما کیفیتش را بالا بردید، آن وقت یک معنای دیگری خواهد داشت. اگر دیدید آن کارتان به این قضیه ضربه می‏زند، باید برایش فکری بکنید. این، مهم و اساسی است؛ مگر در موارد اضطراری. در همه‏ی چیزها ضرورتی وجود دارد که خارج از حد قاعده است. من قاعده را دارم می‏گویم؛ به استثناها کاری ندارم.

شنیدم که زمزمه و صحبت این هست که ان‏شاءاللَّه دانشگاهی مخصوص زنان به وجود بیاید؛ یعنی استاد و مدیر و دانشجو و حتّی کادر اداری هم همه زن باشند؛ بخصوص در دانشگاههای پزشکی. این، فکر بسیار خوبی است. من همین‏طور که با یک نظر دورادور نگاه می‏کنم، بدون این‏که درست جوانب قضیه را رسیده باشم - چون فرصت این کار را نداشته‏ام - می‏بینیم که اجمالاً این کار با آن هدفهای کلی و ارزشی حرکت زن در جامعه‏ی ما کاملاً متناسب و خیلی خوب است. امیدوارم که ان‏شاءاللَّه موفق و مؤید باشید.

لزوم باسواد کردن، کتابخوان کردن و آموختن روشهای کارِ داخل خانه به زنان‏

از جمله‏ی کارهای بسیار اساسی، باسواد کردن زنان است. از جمله‏ی کارهای بسیار مهم، کتابخوان کردن زنان است. یک شیوه‏های ابتکاری پیدا کنید، برای این‏که خانمهای داخل خانه را کتابخوان کنید. متأسفانه زنان ما با کتابخوانی خیلی انسی ندارند. هزاران کتاب در بازار می‏آید و می‏رود، اما اینها مطلع نمی‏شوند. این کتابها معارف بشری است که ذهنها را برای بهتر فهمیدن، بهتر اندیشیدن، بهتر ابتکار کردن، و در موضع بهتر و صحیحتری قرار گرفتن، آماده می‏کند.

از جمله‏ی چیزهای بسیار مهم دیگر، آموختن روشهای صحیح کارِ داخل خانه - یعنی برخورد با همسر و برخورد با فرزندان - به زنان است. زنانی هستند که خیلی هم خوبند؛ دارای حلم و صبر و گذشت و اخلاق خوبند؛ اما روشهای برخورد با همسر یا با فرزندانشان را درست نمی‏دانند. این روشها علمی است؛ چیزهایی است که با تجربه‏ی بشری روزبه‏روز پیشرفت کرده و به مراحل خوبی رسیده است. کسانی هستند که تجربه‏های خوبی دارند؛ باید روشهایی پیدا کنید که افرادی که می‏توانند، خانمها را به این مسائل راهنمایی کنند.

نقش زنان در انقلاب و جنگ، یک نقش تعیین‏کننده‏

امیدواریم ان‏شاءاللَّه این سدهایی که به آن اشاره شد،(8) از جلوی پای زنان جامعه‏ی ما برداشته شود، تا بتوانند پیش بروند. بحمداللَّه انقلاب کمک عظیمی به جامعه‏ی زنان کشور ما کرد. من خانواده‏ها و زنانی را دیدم و می‏بینم که واقعاً گذشت و فداکاری و دریادلی آنها در مقابل حوادث، از مردان بیشتر است. من با خانواده‏ی شهدا نشست‏وبرخاست نسبتاً زیادی دارم. مکرر این نکته را گفته‏ام که در میان خانواده‏های شهدا، غالباً مادر شهید، برای تحمل این حادثه‏ی مهم، روحیه‏ی بهتر و برداشت بهتر و ظرفیت بیشتری نسبت به پدر شهید دارد. البته موارد عکس هم هست؛ اما این‏گونه موارد تقریباً بیشتر است و من آن را بیشتر دیده‏ام. بر اثر این حادثه‏ی عظیم انقلاب، خانمها خیلی خیلی پیش آمدند و رشد کردند. نقش زنان در انقلاب، یک نقش تعیین‏کننده بود؛ در جنگ، یک نقش تعیین‏کننده بود؛ در دوران آینده هم نقششان ان‏شاءاللَّه تعیین‏کننده خواهد بود؛ به شرطی که ما این جهات ارزشی را در زن رعایت کنیم. اینهاست که تأمین‏کننده و تضمین‏کننده‏ی این آینده است. امیدواریم که خداوند شماها را تأیید کند.

نباید زنان به سمت تجمل‏گرایی سوق پیدا کنند

یک جمله را هم در پایان صحبتم عرض بکنم. این گرایش به تجمل‏گرایی که مدتها بود در جامعه‏ی ما یواش یواش کم شده بود، یا در اوایل انقلاب مثلاً خانمها به تجملات و زر و زیورها اعتنایی نمی‏کردند، متأسفانه باز این چیزها - آن‏طور که شنیده می‏شود - در جامعه‏ی ما دارد رشد می‏کند. زنان اندیشمند و بافکر و بامعرفت جامعه‏ی ما باید این را خطر بدانند. نباید زنان به سمت تجمل‏گرایی سوق پیدا کنند. البته این خطر برای مردان هم هست؛ منتها در زنان بیشتر و امکانش زیادتر است. وانگهی در این قضیه، در موارد بسیاری، مردان تحت تأثیر زنانشان قرار می‏گیرند. شماها واقعاً باید با این قضیه مبارزه کنید؛ خودتان هم مراقبت نمایید.

من با تظاهر به تجمل و تجمل‏گرایی در حد معتدلِ کمِ ناگزیرش مخالفتی نمی‏کنم؛ لیکن اگر بنا شد که روند افراطی پیدا کند، چیز بسیار مزخرفی است. در لباس، در آرایش، در زر و زیورها و طلا و جواهرات، خانمها بایستی خیلی اهمیت بدهند که امساک بشود و بی‏اعتنایی به این چیزها انجام بگیرد، تا شاید ان‏شاءاللَّه به درخشندگیها و زیباییهای واقعی‏تر بیشتر توجه بشود، تا به این زیباییهای ظاهری.

ان‏شاءاللَّه که موفق باشید. صحبت هم طولانی شد، لیکن حرفهای فراوانی در این مسأله‏ی اساسی هست که بسیاری از آنها هم نگفته ماند. ان‏شاءاللَّه خداوند به شماها توفیق بدهد و تأییدتان کند. ان‏شاءاللَّه مشمول الطاف ولی‏عصر (ارواحنافداه) باشید و توفیق پیدا کنید که راه زنان بزرگ اسلام، مخصوصاً فاطمه‏ی زهرا(سلام‏اللَّه‏علیها) را ادامه بدهید