سخنان امام علی (ع)در نهج البلاغه پیرامون ویژگی های زنان

              

«بررسی سند و دلالت خطبه 79نهج البلاغه در زمینه «ویژگی های زنان

امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:
«معاشر الناس، ان النساء نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول،فاما نقصان ایمانهن فقعودهن عن الصلوة و الصیام فی ایام حیضهن،3-و اما نقصان عقولهن فشهادة أمرأتین کشهادة الرجل الواحدواما نقصان حظوظهن فمواریثهن علی الانصاف من مواریث الرجال،5-فاتقوا شرار النساء، و کونوا من خیارهن علی حذرٍ،6-و لا تطیعوهن فی المعروف حتی لا یطمعن فی المنکر.»
از سخنان آنحضرت علیه السلام است که پس از خاتمه جنگ جمل در نکوهش زنها می فرماید:

«ای مردم، زنها از ایمان و ارث و خرد کم بهره هستند،اما نقصان ایمانشان بجهت نماز نخواندن و روزه نگرفتن در روزهای حیض است،و جهت نقصان خودشان این است که (در اسلام)گواهی دو زن به جای گواهی یک مرد است،و از جهت نقصان نصیب و بهره هم ارث آنها نصف ارث مردان می باشد،پس از زنهای بد پرهیز کنید، و از خوبانشان برحذر باشید،و در گفتار و کردار پسندیده از آنها پیروی نکنید، تا درگفتار و کردار ناشایسته طمع نکنند».

«ای مردم، زنها از ایمان و ارث و خرد کم بهره هستند،2-اما نقصان ایمانشان بجهت نماز نخواندن و روزه نگرفتن در روزهای حیض است،3-و جهت نقصان خودشان این است که (در اسلام)گواهی دو زن به جای گواهی یک مرد است،4-و از جهت نقصان نصیب و بهره هم ارث آنها نصف ارث مردان می باشد،5-پس از زنهای بد پرهیز کنید، و از خوبانشان برحذر باشید،6-و در گفتار و کردار پسندیده از آنها پیروی نکنید، تا درگفتار و کردار ناشایسته طمع نکنند».

ماجرای جنگ جمل در نهج البلاغه به طور منفصل در خطبه های (14-7)و خطبه (79)نهج البلاغه نقل شده است؛ اگر همه قضایا یکجا جمع آوری شده و نقل می شد، منظور کلام حضرت واضح شده و شبهات برطرف می شد؛ و از آنجا می فهمیدیم که چرا حضرت به طور کلی همه کسانی را که وارد جنگ شده اند، و بیعت خود را با امام شکسته اند، مورد نکوهش قرار داده است.

در سایر خطبه های حضرت در نهج البلاغه مثل خطبه(13و14)(2)در مذمت مردم بصره پس از جنگ جمل، می فرمایند:

وأرضکم فریبةٌ من الماء، بعیدة من السماء، خفت عقولم، و سفهت حلومکم».

«زمین شهر شما نزدیک به آب است و دور از آسمان و عقلهای شما سبک و حلم شما و افکار شما سفیهانه است. پس هدف خوبی برای تیراندازانید و لقمه چربی برای مفت خوران ».

مذمت آنان به دلیل قرار گرفتن کنار دریا نیست ، بلکه به جهت بدرفتاری ساکنین آنجا بوده است.

البته خطبه (79)نهج البلاغه نیز دارای سند تام و متصلی نیست. زیرا قسمت اول خطبه به صورت مرسله در بعضی از کتب روایی و قسمت آن در کتب دیگر با سند متفاوت نقل شده است. بنابراین در فصل اول به بررسی سند فراز نخست خطبه (79)که درباره نقصان ایمان و عقل و حظ و دلایل آنهاست، و در فصل دوم به بررسی سند فراز دوم خطبه که نهی از مشورت با زنان می باشد، پرداخته ایم.

فصل اول:«بررسی سند فراز نخست(نقصان ایمان و عقل و حظ)

«معاشر الناس، ان النساء نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول، 2-فاما نقصان ایمانهن فقعودهن عن الصلوة و الصیام فی ایام حیضهن،3-و اما نقصان عقولهن فشهادة أمرأتین کشهادة الرجل الواحد4-و اما نقصان حظوظهن فمواریثهن علی الانصاف من مواریث الرجال.

مولف«مصادر نهج البلاغه و اسانیدها»منابعی برای خطبه(79)ذکر نموده است آن منابع عبارت است از :1-تذکره الخواص، سبط ابن جوزی2-قوت القلوب،ج(1)،ص(282)،ابوطالب مکی3-فروع کافی،ج(5)،کلینی(الحسینی الخطیب، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، جزء ثانی،ج(2)،ص(87-86)؛و نیز مراجعه شود به المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، دشتی و محمدی،ص1383).

مؤلف«کتاب شخصیت و حقوق زن در اسلام»می نویسد :«کتاب کافی این حدیث نبود و آن دو کتاب دیگر تا چه اندازه می تواند یک مطلب تحقیقی را اثبات کند و الله اعلم!به علاوه که در آنها نیز به نحو مرسل نقل شده است. و خلاصه منابع، منبع قابل مستندی را ارائه نداده، و سند حدیث متصل نیست».

پس از بررسی انجام شده در کتاب قوت القلوب چنین حدیثی دیده نشد و ضمناً احادیث این کتاب همه مرسله بوده و عنوان آن در باب معامله با محبوب و ..بوده و البته به طور اجمال وقایع جمل به صورت پیشگویی قبل از جنگ جمل توسط حضرت علی علیه السلام به پسرشان محمد بن حنفیه بیان شده است که مضمون آن ربطی به این خطبه ندارد.

قسمتی از حدیث در آن کتاب چنین است:

«قال علی علیه السلام لابنه محمد بن حنفیه و قدمه امامه یوم الجمل و ..فالتفت الیه محمدا بنه فقال هذه و الله الفتنة المظلمة العمیاء فوکزه علیّ برمحه».(3)

پس فراز نخست خطبه (79)،فاقد سند روایی است حتی در بررسی و جستجوی روایات به روایتی که سند صحیح داشته باشد، و متضمن معنای فراز نخست خطبه (79)باشد برنخوردیم، تنها دو روایت بود که به عباراتی از خطبه آن هم بدون ذکر علت اشاره کرده بود، یکی روایت امتحان الاوصیاء است که حضرت ماجرای جنگ جمل را برای رهبر یهودیان بیان می فرمایند و در آن روایت حضرت خطاکاران را اعم از زن و مرد مورد عتاب قرار داده اند.

و دوم روایت نقصان عقل را که نقل از پیامبر می باشد ، و اشکالی که در روایت به نظر می رسد این است که دو نفر از رجال سند، احادیث ضعیف را نقل می کرده اند، و ضمناً روایت مرسله نیز می باشد، گر چه ارسال آن ظاهراً ضرری به آن نمی رساند . همچنین مفهوم روایت بدین صورت است که :عقل زنان برمردان غلبه دارد که می تواند عقل مردان را بدزدد. این روایت نمی تواند مؤید فراز نخست باشد. در ادامه به برسی سند و دلالت این دو روایت می پردازیم.

«بررسی روایت امتحان الاوصیاء در رابطه با فراز نخست خطبه(79)»

چنانچه اراده کنیم خطبه (79)را مورد بررسی قرار دهیم، شایسته است تمام کلمات حضرت را در رابطه با جنگ جمل در کنار هم قرار داده ، تا منظور فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روشن شود و داوری درستی داشته باشیم. برای رسیدن به اصل کلام لازم و ضروری است که طبق اصل تعادل و تراجیح روایات را با هم جمع نموده و مورد دقت نظر قرار دهیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم؛ یکی از اشتباهات این است که روایات را به تنهایی مد نظر قرار داده و نتیجه ای که عاید ما می شود گاهی ممکن است دور از انتظار و نظر کتاب و سنت باشد.

در رابطه با فراز نخست، پس از تفحص در بین روایات به روایتی از کتاب اختصاص برخورد نمودیم که کل سخنان حضرت در واقعه جنگ جمل را بیان نموده است؛ آن روایت که مشهور به امتحان الاوصیاء است در ذیل آورده شده است: